Psycholog i terapeuta także popełniają błędy. Etyka pracy psychologa, terapeuty to podstawa Naszego zaufania
Czas pandemi to dobry okres aby zadbać o swoje zdrowie psychiczne. Warto jednak najpierw zweryfikować secjalistów w swojej okolicy aby wybrać profesjonalnego.

Ostatnimi czasy, coraz większa część społeczeństwa korzysta z pomocy psychologa i psychoterapeuty. Terapia psychologiczna czy diagnozowanie nie jest już wstydliwą sprawą, którą należy ukrywać. Dzięki temu, specjalistyczne wsparcie eksperta staje się dostępne dla coraz więcej liczby osób, które nie muszą już obawiać się napiętnowania społecznego z powodu wizyty u psychologa.

Relacja z psychologiem nie jest relacją symetryczną. Pacjent jest tutaj zależny od terapeuty, mówi mu o sobie, a więc również łatwiej go zranić. Ujawnianie lęków, osobistych przeżyć czy wydarzeń z przeszłości dotyczy jedynie pacjenta: psycholog nie zdradza mu niczego ze swojego życia. Terapeuta również ustala zasady relacji, ma dostęp do wiedzy profesjonalnej i naukowych technik wspomagania osób potrzebujących pomocy psychologicznej.

Istnieją określone zasady, które psycholog powinien spełniać, jeżeli współpracuje z pacjentem. Należą do nich:

- obowiązek zachowania tajemnicy co do spraw pacjenta;

- neutralna pozycja wobec pacjenta;

- nieprzekraczanie granic relacji psycholog-pacjent;

- profesjonalne podejście do pacjenta;

- udzielanie wszelkich informacji potrzebnych pacjentowi co do jego własnej oceny własnego stanu zdrowia.

Do największej liczby nadużyć psychologicznych dochodzi w czasie pracy terapeuty – ze względu na nietypową, bliską relację między ekspertem, a pacjentem. Proces terapeutyczny wymaga wielu umiejętności komunikacyjnych, a niemal cała odpowiedzialność za kontakt spoczywa na terapeucie. Zasady, które zawarte są w kodeksach terapeutycznych, przykładają wagę przede wszystkim do praw i obowiązków terapeuty i prawa pacjenta do zachowania autonomii. Sześć podstawowych zasad obejmuje:

- oddzielanie własnego światopoglądu od tego, co dzieje się podczas terapii;

- niemieszanie prywatnego życia i roli zawodowej;

- świadome i dobrowolne uczestnictwo pacjenta w psychoterapii;

- przestrzeganie tajemnicy zawodowej;

- doskonalenie własnych umiejętności;

- świadomość własnych ograniczeń zawodowych.

Można więc powiedzieć, że najważniejszą powinnością terapeuty jest stworzenie odpowiedniej relacji, przebiegającej w korzystnej atmosferze i pozwalającej pacjentowi na otwarcie się i efektywną pracę nad jego problemami. Niestety, w pracy terapeutycznej bardzo łatwo o nadużycia. Do najczęstszych należą:

- związki uczuciowe i seksualne między pacjentem i terapeutą;

- finansowe wykorzystywanie pacjenta;

- naruszanie poufności terapii;

- traktowanie pacjenta jako źródła potrzebnych informacji;

- brak sprawności osobistej terapeuty w zakresie wykonywanych obowiązków;

- opuszczenie pacjenta przez terapeutę poprzez zmianę warunków finansowych, które nie mogą być spełnione

Kodeks Zasad Etycznych Psychoterapeuty zaznacza, że:

- nie można w żaden sposób wykorzystywać osoby pacjenta: emocjonalnie, finansowo ani poprzez naruszenie godności osobistej;

- nawiązywanie bliskości erotycznej z osobą poddawaną terapii jest niedopuszczalnym przekroczeniem;

- zakazane jest prowadzenie psychoterapii wobec osoby, z którą terapeuta pozostaje w bliskiej relacji prywatnej lub zawodowej.

Dużym problemem dla terapeuty jest często zachowanie zasady neutralności. Wiąże się to z tym, że w innych formach pomocy, subiektywne podejście jest często bardziej efektywne. Dotyczy to również niektórych form pomocy psychologicznej – na przykład poradnictwa. Przy prowadzeniu terapii, kiedy relacja z pacjentem jest wyjątkowo bliska, terapeuta-psycholog musi jednak powstrzymać się od własnych ocen zachowania pacjenta. Niedopuszczalne są sformułowania „Ja zrobiłbym tak…”. Jest to wyjątkowo trudne dla psychologa, który pracuje nie tylko jako terapeuta, ale ma też kontakt z pracą, gdzie subiektywne podejście jest wręcz wymagane.

Innym znaczącym problemem w pracy terapeuty jest odczuwanie negatywnych uczuć względem własnego pacjenta. Ambitni terapeuci często stawiają klientowi zbyt wielkie wyzwania i mają względem niego wygórowane oczekiwania. Wówczas pojawia się złość lub irytacja. Dużym problemem staje się dawanie przez psychologa pacjentowi do zrozumienia, że jego problemy są błahe, że nie powinien z nimi przychodzić, że z takimi rzeczami sam sobie powinien poradzić. Pojawia się przemoc emocjonalna – terapeuta daje pacjentowi do zrozumienia, że traci on cenny czas eksperta.

Inny przykład nadużyć pojawia się wtedy, gdy u specjalisty pojawia się problem konfliktu pomiędzy własnym systemem wartości, a systemem wartości pacjenta. Szczególnie często dotyka on tych terapeutów, którzy mają bardzo silnie i radykalnie zarysowany światopogląd. Dochodzi więc do nadużyć, gdy specjalista stara się nakłonić pacjenta do decyzji w imię własnego światopoglądu, nie zaś w imię tego, co jest najlepsze dla danej osoby. Może się to tyczyć sytuacji, w której psycholog o radykalnie katolickich poglądach może nakłaniać pacjentkę, aby nie usuwała ciąży pochodzącej z gwałtu, choć ona sama odczuwa taką potrzebę, bądź też kiedy pracuje z osobą homoseksualną i wmawia jej, że powinna poddać się leczeniu. Taki terapeuta dopuszcza się wówczas manipulacji, co gorsza, przy użyciu profesjonalnych technik psychologicznych i z punktu widzenia osoby stojącej wyżej w relacji z pacjentem.

Szczególnym problemem staje się, gdy ofiarą nadużyć ze strony psychologa pada dziecko lub niepełnosprawna intelektualnie osoba dorosła. W przeciwieństwie do zdrowych dorosłych, osoby te mogą nie zdawać sobie bowiem sprawy z tego, że są wykorzystywane. Nadużycie takie ze strony terapeuty, bez względu na rodzaj, jest godne potępienia.

Należy pamiętać, że granice relacji pacjenta i terapeuty nie powinny być powodem utrudniającym terapię. Wręcz przeciwnie – to dzięki nim terapia w ogóle ma rację bytu. Sytuacja konkretnej relacji terapeutycznej powinna być zawsze rozpatrywana z punktu widzenia ogólnych zasad etyki psychologicznej. Relacja taka zawsze jest porozumieniem stron – z poszanowaniem autonomii i tożsamości obydwu stron. Tylko wtedy pomoc specjalisty może odnieść pożądany skutek.

Krzysztof Godoj 

Student Uniwersytetu SWPS w Warszawie 

Specjalista Terapeuta Pomocy Emocjonalnej